Stwardnienie rozsiane to przewlekła i nieuleczalna choroba neurologiczna. Nazwa odzwierciedla rozproszenie choroby po różnych miejscach układu nerwowego. Choć nie jest to choroba śmiertelna i część chorych dożywa późnej starości, to jakość życia tych osób jest na niskim poziomie, a choroba wiąże się z rozwojem niepełnosprawności. Jak można złagodzić objawy i podnieść jakość życia chorych? Najczęściej odpowiednio zaprogramowaną rehabilitacją.
Stwardnienie rozsiane – o chorobie i jej przyczynach
Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba neurologiczna atakująca centralny układ nerwowy, który obejmuje mózg i rdzeń kręgowy. Charakteryzuje się tym, że układ odpornościowy atakuje mielinę, czyli osłonkę ochronną włókien nerwowych. Powoduje to uszkodzenie i blizny pochewki oraz potencjalnie znajdujących się pod nią nerwów, co oznacza, że komunikaty przesyłane wzdłuż nerwów zostają spowolnione lub zakłócone.
Dokładna przyczyna choroby nie jest znana. Uważa się, że na powstanie stwardnienia rozsianego ma wpływ połączenie czynników genetycznych i środowiskowych.
Przebieg choroby – o postaciach stwardnienia rozsianego
Przebieg stwardnienia rozsianego jest niemożliwy do przewidzenia. Chorzy z łagodną postacią choroby mogą dożyć starości. Często jednak choroba wiąże się z rozwojem niepełnosprawności.
Mogą występować okresy pogorszenia i remisji albo objawy mogą pogarszać się w miarę upływu czasu.
Do tej pory udało się wyodrębnić cztery postaci choroby:
- Postać rzutowo-remisyjna (RRMS) – epizody nowych lub nasilających się objawów (rzuty choroby) nasilają się w ciągu kilku dni, trwają przez kilka dni, tygodni lub miesięcy, a następnie powoli ustępują w podobnym okresie. Nawroty często pojawiają się bez ostrzeżenia, ale czasem związane są z okresem stresu. Okresy remisji, czyli przerwy pomiędzy atakami, mogą trwać latami.
- Postać wtórnie postępująca (SPMS) – na początek występują okresy rzutów i remisji, a następnie choroba progresuje,
- Postać pierwotnie postępująca (PPMS) – objawy stopniowo nasilają się i kumulują przez kilka lat i nie ma okresów remisji, chociaż często zdarza się, że stan pacjenta wydaje się stabilizować.
- Postać rzutowo-przewlekła (PRMS) – charakteryzuje się postępującym przebiegiem z okresowymi silnymi rzutami już od samego początku.
Objawy stwardnienia rozsianego
Objawy stwardnienia rozsianego mogą znacznie się różnić u poszczególnych chorych, ale często obejmują:
- przewlekłe zmęczenie,
- trudności w chodzeniu,
- drętwienie lub mrowienie kończyn,
- osłabienie mięśni,
- sztywność i skurcze mięśni,
- problemy ze wzrokiem takie jak niewyraźne widzenie, oczopląs,
- trudności z koordynacją i równowagą,
- zawroty głowy,
- problemy z kontrolowaniem pęcherza moczowego,
- problemy z myśleniem, pamięcią i uczeniem się,
- objawy psychiczne np. zaburzenia nastroju.
Leczenie i rehabilitacja stwardnienia rozsianego
Na stwardnienie rozsiane nie ma lekarstwa, jednak istnieją metody, które pozwalają na łagodzenie objawów, spowolnienie postępów choroby i zmodyfikowanie jej przebiegu.
Głównym celem fizjoterapii w stwardnieniu rozsianym jest utrzymanie maksymalnie najlepszej sprawności ruchowej. Dodatkowo celami rehabilitacji są również:
- utrzymanie i poprawa funkcji organizmu,
- poprawa kondycji,
- zmniejszenie zmęczenia,
- zapobieganie powikłaniom,
- edukacja pacjenta.
Najważniejsze jest indywidualne podejście do procesu usprawniania. Obraz kliniczny choroby i problemy pacjentów są tak różne, że nie sposób zastosować fizjoterapii w sposób szablonowy u wszystkich chorych. Dlatego tak ważna w procesie rehabilitacji jest dobra diagnostyka i ocena rokowań.
Dodatkowo, przed ustaleniem planu, należy ocenić stan świadomości i współpracy, stan neurologiczny osoby ze stwardnieniem rozsianym, a także, za pomocą testów, poziom funkcjonalny pacjenta. I dopiero na tej podstawie tworzy się plan działania oraz razem z pacjentem ustala i realizuje wyznaczone cele.
Metody fizjoterapii wykorzystywane w rehabilitacji stwardnienia rozsianego
Fizjoterapia stosowana u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym może obejmować wiele różnych metod. Poniżej wskazujemy najczęstsze z nich.
Metody specjalne, mające zastosowanie we wspomaganiu chorych neurologicznych, np. PNF czy metoda NDT Bobath. Ich zadaniem jest poprawa funkcji motorycznej organizmu i zadziałanie w możliwie fizjologicznym wzorcu ruchowym. W terapiach tych wykorzystuje się pracę nad utraconymi albo nieprawidłowymi funkcjami, aby zapewnić pacjentowi samowystarczalność w życiu codziennym.
Ćwiczenia koordynacyjne, mające na celu ułatwienie poruszania się. Poprawa koordynacji poszczególnych części ciała zmniejsza wydatek energetyczny danej czynności i tym samym chory może poruszać się efektywniej i na dłuższym dystansie.
Ćwiczenia wzmacniające i trening oporowy. Ich celem jest zwiększenie siły mięśniowej, poprawa odżywienia tkanek, zwiększenie tolerancji wysiłku i wydolności organizmu. Trening koniecznie musi być dostosowany do pacjenta, a stopniowanie trudności powinno być programowane przez fizjoterapeutę.
Ćwiczenia równoważne, poprawiające stabilność podczas wykonywania czynności dnia codziennego. To ćwiczenia statyczne i dynamiczne, również na niestabilnym podłożu.
Ćwiczenia rozciągające i relaksacyjne, poprawiające elastyczność tkanek i zmniejszające napięcia. Ćwiczenia rozciągające stanowią element terapii spastyczności, ponieważ jej celem jest zachowanie prawidłowej ruchomości stawowej oraz zwiększenie długości i elastyczności mięśni. Dzięki tym ćwiczeniom również wzmacnianie mięśni jest bardziej efektywne, bo można pracować na większym lub pełnym zakresie ruchu. Ćwiczenia relaksacyjne jak trening autogenny Schulza czy Jacobsona mają wpływ na obniżenie napięcia mięśni i wywołuje uczycie rozluźnienia, a także pozytywnie oddziałują na psychikę.
Ćwiczenia oddechowe, które mają za zadanie usprawnić proces oddychania, a tym samym zwiększyć wydolność organizmu.
Fizykoterapia ma wspomagać i uzupełniać terapię ruchem. Ma działać przeciwbólowo, redukować spastyczność, zwiększać siłę mięśniową, wpływać na regenerację i poprawę stanu psychicznego, a także działać skutecznie w przypadku nietrzymania moczu. Stosuje się takie zabiegi jak: kriokomora i krioterapia miejscowa, magnetoterapia, ultradźwięki, elektroterapia, głównie tonoliza i prądy TENS, laseroterapia i terapia z wykorzystaniem lampy Sollux.
Masaż stosowany jest głównie w celu poprawy trofiki i funkcjonowania układu krążenia. Dodatkowo ma korzystny wpływ na samopoczucie pacjentów.
Terapia mięśni dna miednicy w przypadku występowania problemów z pęcherzem moczowym. Najczęściej będą to ćwiczenia Kegla. Udowodniono, że zwiększają siłę mięśni, a także mają wpływ na wzrost pojemności pęcherza moczowego i poprawę w kontekście nietrzymania moczu.
Dodatkowo ważne jest prowadzenie:
- rehabilitacji zawodowej, pomagającej w utrzymaniu dotychczasowego miejsca pracy poprzez przystosowanie jej do ograniczeń chorego lub znalezieniu (nowej) pracy,
- terapii neurologopedycznej w przypadku problemów z językiem i mową,
- terapii poznawczej,
- psychoterapii.
Leczenie stwardnienia rozsianego często wymaga wielodyscyplinarnego podejścia obejmującego neurologów, fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych i innych pracowników ochrony zdrowia. Dla osób chorych na stwardnienie rozsiane ważna jest ścisła współpraca z zespołem medycznym w celu opracowania spersonalizowanego planu leczenia i modyfikacja stylu życia, aby utrzymać możliwie najlepszą jakość życia.
Źródło tekstu: https://www.bardomed.pl/blog/porady-eksperta/stwardnienie-rozsiane-a-rehabilitacja-cele-i-efekty/